شاید خیلی‌ها ندانند که پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی است ولی باید گفت این مشکل در اصل به‌وسیله عملکرد باکتری‌های حفره دهان ایجاد می‌شود.
همان‌طور که تقریباً همه می‌دانند عامل اصلی در بروز پوسیدگی دندان حضور مواد غذایی به‌خصوص مواد قندی است. این مواد، غذای مناسبی برای باکتری‌های حفره دهان فراهم می‌کنند.
باکتری‌ها با معرف مواد قندی اسید تولید می‌کنند که این اسید آرام‌آرام مینای دندان را حل می‌کند و باعث تهاجم باکتری‌ها به عاج دندان می‌شود.
نکته مهم این‌که مینا سخت‌ترین بافت بدن انسان و مقاومت آن دهها برابر بیشتر از استخوان است و اصلی‌ترین سد مقاومت دندان در برابر پوسیدگی محسوب می‌شود. اما در زیر این بافت بسیار سخت عاج قرار دارد که مقاومت آن در برابر پوسیدگی به مراتب پایین‌تر از میناست.
بنابراین در صورتی که پوسیدگی از مینا وارد عاج شود با سرعتی چندین برابر در عاج نفوذ می‌کند و اگر در این مرحله جلوی گسترش آن گرفته نشود به‌راحتی پالپ دندان (یا همان بافت مرکزی دندان که شامل عروق و اعصاب است) را درگیر می‌کند و آن وقت است که دندان دردهای شدید آغاز می‌شود و چاره‌ای جز درمان ریشه یا حتی در مواردی کشیدن دندان باقی نمی‌گذارد.
بنابراین برای جلوگیری از پوسیدگی چند راه بیشتر وجود ندارد: یکی از بین بردن باکتری‌های مولد پوسیدگی‌است.
برخی محققان آزمایش‌هایی برای تولید واکسن ضدپوسیدگی انجام دادند اما نتایج آن چندان امیدوارکننده نبود. حذف کامل باکتری‌های مولد پوسیدگی کار بسیار دشوار یا شاید غیرممکنی باشد که عوارض معرف داروها برای دستیابی به این هدف به مراتب بیشتر از مزایای آن است.
راه دیگر حذف مواد قندی از رژیم غذایی است که کاری دشوار اما عملی است. تغذیه صحیح، مصرف کم شیرینی و شکلات و قند و شکر و بالعکس مصرف زیاد میوه و سبزیجات می‌تواند مواد قندی لازم برای ایجاد پوسیدگی را کاهش دهد.
اما در بسیاری موارد این امر امکان‌پذیر نیست و طیف وسیعی از افراد جامعه قادر نیستند مواد قندی را در رژیم غذایی خود کاهش دهند. یک روش موثر برای کم کردن اثر مواد قندی، مصرف نکردن یا کم مصرف کردن این مواد در فواصل بین وعده‌های غذایی است.
توصیه می‌شود افراد و به‌خصوص کودکان مواد قندی را بلافاصله بعد از مصرف وعده غذایی اصلی مصرف کنند و در میان‌وعده‌های غذایی از میوه و سبزیجات استفاده کنند.
این روش به‌خصوص زمانی موثر است که هر فرد بلافاصله بعد از مصرف مواد غذایی مسواک بزند تا خرده‌های غذا، از حفره دهان پاک شود تا هم مواد قندی در دسترس باکتری‌ها قرار نگیرد و هم عامل مهم زمان از باکتری‌ها گرفته شود. زمان یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد پوسیدگی است.
تحقیقات نشان می‌دهد که در صورت وجود مواد قندی، در عرض مدت 20 دقیقه حفره دهان کاملاً اسیدی می‌شود.
بنابراین حذف مواد قندی از حفره دهان با روشهای مکانیکی یعنی مسواک و نخ دندان باید در مدت کوتاهی بعد از صرف غذا صورت گیرد. یکی از نکات مهم در این زمینه استفاده دقیق از نخ دندان است. مسواک به‌طور طبیعی سطوح جونده و گونه‌ای و زبانی را پاک می‌کند اما قادر به تمیز کردن سطوح بین دندانی نیست. معمولاً پوسیدگی در سطوح بین دندانی بی‌سر و صدا شروع می‌شود و حتی ممکن است بیمار متوجه این پوسیدگی هم نشود چون قابل دیدن نیست و بعضاً علامت خاصی هم ندارد. زمانی بیمار متوجه مشکل می‌شود که اغلب پوسیدگی بسیار پیشرفت کرده و حتی به پالپ دندان رسیده است. برخی از دندانپزشکان حتی معتقدند اگر بنا بر انتخاب باشد نخ دندان بر مسواک ارجحیت دارد. اما به‌رغم این مطالب فوق اغلب امکان مسواک زدن بعد از مصرف هر وعده مواد قندی وجود ندارد. بهترین کار همان محدود کردن مصرف مواد قندی است.
در صورتی که بعد از صرف مواد قندی به مسواک دسترسی نداشتیم خوردن چای گرم برای حل کردن و شستن مواد قندی می‌تواند موثر باشد. حتی چند بار گرداندن آب در دهان هم می‌تواند مفید واقع شود. به هر حال مسواک زدن دست‌کم دو بار در روز برای پیشگیری از پوسیدگی امری قطعی است. بهترین زمان برای مسواک زدن شب پیش از خواب (پس از شام) و صبح پس از صرف صبحانه است.
